บัว 3 เหล่า

เราเคยเรียนกันมา จนจำได้ว่าบัวมี 4 เหล่า แม้ในหลักสูตรประถมศึกษาของกระทรวงศึกษาธิการ ปัจจุบันยังเป็น

บัว ๔ เหล่า คือ

1.อุคฆติตัญญู เป็นผู้มีพื้นฐานทางบารมี
อัธยาศัยพื้นฐานทางสมาธิสูง
มีไหวพริบ ปฏิภาณดี
สามารถฟังธรรมที่เขาแสดงเพียงเล็กน้อยก็เข้าใจ
และบรรลุมรรคผลได้
เช่น พระอัสสชิ ได้แสดงธรรมะ
เพียง สองสามบรรทัดแก่พระสารีบุตรว่า

"ธรรมทั้งหลายเกิดแต่เหตุ
มีเหตุเป็นแดนเกิด
พระตถาคตเจ้าทรงแสดงเหตุ
แห่งธรรมนั้น
และความดับแห่งธรรมนั้น
พระมหาสมณะมีปกติ
ตรัสอย่างนี้ "

จากการแสดงธรรมเพียงเท่านี้ พระสารีบุตรก็บรรลุมรรคผล
เป็นพระอริยบุคคลระดับแรกคือพระโสดาบันแล้ว
ท่านจึงเปรียบเหมือนกับดอกบัวที่โผล่ขึ้นพ้นน้ำ
พอต้องแสงอาทิตย์ก็จะบานในขณะนั้น

2. วิปจิตัญญู เป็นผู้มีวาสนาบารมี พื้นเพอัธยาศัย
พื้นฐานทางสมาธิและไหวพริบปฏิภาณเป็นต้น หย่อนลงมา
จำเป็นจะต้องอาศัยการแสดงธรรมะไปโดยลำดับ
เพื่อฟองอัธยาศัยของบุคคลนั้นให้พร้อมที่จะศึกษาเรียนรู้
และบรรลุธรรมเบื้องสูงขึ้นไป
เช่น พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธัมมจักกัปปธรรม
เพียงคนเดียว คือ โกณฑัญญะ
ต่อจากนั้นก็ทรงนำเอาแต่ละท่านมาชี้แจงธรรมะ
ขัดเกลาไปโดยลำดับ
เป็นการปรับพื้นเพอัธยาศัย พื้นฐานทางสติปัญญา
ให้อยู่ในระดับสม่ำเสมอกัน
จากนั้นก็ทรงแสดงอนัตตลักขณสูตร
ในที่สุดแห่งอนัตตลักขณสูตร
ท่านทั้ง ๕ ก็ได้บรรลุอรหัตเป็นพระอรหันต์
ดังนั้นคนประเภทนี้จึงเปรียบเสมือนดอกบัว
ที่โผล่ขึ้นมาพอเสมอน้ำ
รอคอยที่จะบานในวันต่อไป
หรือเรียกอีกนัยหนึ่งว่า วิปจิตัญญู คือ อาจจะรู้ธรรม
เมื่ออธิบายชี้แจงแสดงหัวข้อธรรมเหล่านั้น

3. เนยยะ คือผู้พอที่จะฝึกสอนอบรมต่อไป
อย่างคนผู้มีพื้นฐานวาสนาบารมี มีความโน้มเอียง
มีศรัทธา มีศีล มีจาคะ มีปัญญา พอประมาณ
ใช้กาลเวลาฝึกปรืออบรมบ่มนิสัยต่อไปโดยลำดับ
ในลักษณะค่อยเป็นค่อยไป
สามารถทำจิตใจของเขาให้สงบ ประณีตขึ้น ๆ
และในที่สุดก็จะบรรลุธรรมในชาตินี้หรือในชาติต่อไปได้
ตามปกติแล้วบุคคลประเภทนี้ออกจะมีมากเป็นพิเศษ
ซึ่งต้องใช้เวลาฝึกปรืออบรมบ่มนิสัยกันนานพอสมควร
ท่านจึงเรียกว่า เนยยะ คือพอจะแนะนำกันได้
ท่านเปรียบเสมือนดอกบัวที่โผล่มาปริ่ม ๆ น้ำ
รอคอยที่จะบานในวันต่อ ๆ ไป

4. ปทปรมะ ผู้มีบทเป็นอย่างยิ่ง
ได้แก่บุคคลที่เขาพร้อมที่จะฟัง หรือไม่ยินดีที่จะฟัง
ฟัง ๆ ก็สักแต่ว่าฟังไป อาจจะรู้ อาจจะเข้าใจ
แต่ไม่มีความเปลี่ยนแปลงในทางพฤติกรรม
ตอนเริ่มศึกษาปฏิบัติธรรม
ความโลภ ความโกรธ ความหลง หนาแน่นอย่างไร
ปฏิบัติธรรมมาจนแก่จนเฒ่าแล้ว ก็คงเป็นอย่างนั้น
หรืออาจจะแรงกว่า

------------------------------------------
แต่มาดูต่อ มีหลักฐานมาจากพุทธวจน คือ ธรรมจากพระโอษฐ์ของพระพุทธเจ้า ในปาสราสิสูตร

เปรียบบุคคลด้วยดอกบัว ๓ เหล่า

พระพุทธเจ้าตรัสกับภิกษุทั้งหลายที่ อาศรมของพราหมณ์ชื่อรัมมกะ เขตพระนครสาวัตถี
-----
ดูกรภิกษุทั้งหลาย เมื่อเราคิดเห็นเช่นนี้ ก็มีจิตน้อมไปเพื่อความเป็นผู้ขวนขวายน้อย
ไม่น้อมไปเพื่อแสดงธรรม.
[๓๒๒] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ครั้งนั้น สหัมบดีพรหม ทราบความดำริของเรา จึงได้มี
ความปริวิตกว่า โอ โลกจะฉิบหาย แหลกลาญเสียแล้วหนอ เพราะพระตถาคตอรหันตสัมมา-
*สัมพุทธเจ้า มีพระทัยน้อมไปเพื่อความเป็นผู้ขวนขวายน้อย ไม่น้อมไปเพื่อทรงแสดงธรรม
สหัมบดีพรหมจึงอันตรธานจากพรหมโลก มาปรากฏตัวตรงหน้าเรา คล้ายกับบุรุษผู้มีกำลัง
เหยียดแขนที่งอออก หรืองอแขนที่เหยียดเข้า ฉะนั้น แล้วจึงเฉวียงผ้าอุตราสงค์ ประคองอัญชลี
มาทางเรา กราบทูลดังนี้ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ขอพระผู้มีพระภาคจงทรงแสดงธรรม ขอพระ-
*สุคตจงทรงแสดงธรรม สัตว์ผู้มีกิเลสดุจธุลีที่ดวงตาน้อยเป็นปรกติมีอยู่ เพราะไม่ได้สดับธรรม
สัตว์เหล่านั้นจึงเสื่อม ผู้ที่รู้ธรรมจักมีอยู่ ครั้นสหัมบดีพรหมกล่าวดังนี้แล้วจึงกล่าวคาถาประพันธ์
ต่อไปดังนี้ว่า
แต่ก่อน ในแคว้นมคธ ได้ปรากฏมีธรรมที่ไม่บริสุทธิ์ ซึ่งชนพวกที่มีความ
เศร้าหมองคิดไว้ ขอพระองค์จงทรงเปิดประตูอมฤตธรรม ขอสัตว์ทั้งหลาย
จงได้สดับธรรมที่พระองค์ผู้ทรงหมดมลทินได้ตรัสรู้ ชนผู้อยู่บนยอดเขาศิลา
พึงเห็นประชุมชนได้โดยรอบ ฉันใด ข้าแต่พระองค์ผู้มีพระปรีชา มีพระเนตร
คือปัญญาโดยรอบ ขอพระองค์ผู้หมดโศก จงเสด็จขึ้นปราสาทคือพระปัญญาที่
สำเร็จด้วยธรรม ซึ่งเปรียบด้วยยอดเขาศิลาแล้ว จึงทรงตรวจดูประชุมชนผู้ระทม
ด้วยความโศก ถูกชาติชราครอบงำ ฉันนั้น ข้าแต่พระองค์ผู้ทรงความเพียร
ทรงชนะสงคราม ผู้นำหมู่สัตว์ ผู้หากิเลสมิได้ ขอพระองค์จงเสด็จเที่ยวไป
โปรดสัตว์โลก ขอพระผู้มีพระภาคจงทรงแสดงธรรม ผู้รู้ตามจักมีอยู่.
สหัมบดีพรหมอาราธนาแสดงธรรม
[๓๒๓] ดูกรภิกษุทั้งหลาย เพราะทราบการอาราธนาของสหัมบดีพรหม และเพราะอาศัย
ความกรุณาในสัตว์ทั้งหลาย เราจึงได้ตรวจดูโลกด้วยพุทธจักษุ ก็ได้เห็นเหล่าสัตว์ผู้มีกิเลสดุจธุลี
ในดวงตาน้อยก็มี ผู้มีกิเลสดุจธุลีในดวงตามากก็มี ผู้มีอินทรีย์กล้าก็มี ผู้มีอินทรีย์อ่อนก็มี ผู้มี
อาการดีก็มี ผู้มีอาการชั่วก็มี ผู้พอจะพึงสอนให้รู้ได้ง่ายก็มี ผู้จะพึงสอนให้รู้ได้ยากก็มี บางพวก
มีปกติเห็นโทษและภัยในปรโลก มีอธิบายเป็นคำเปรียบว่า ในกออุบล ในกอปทุม หรือในกอ
บุณฑริก ดอกอุบล ดอกปทุม ดอกบุณฑริก บางดอกเกิดในน้ำ เจริญในน้ำ อยู่กับน้ำยังจม
อยู่ภายในน้ำ อันน้ำหล่อเลี้ยงไว้ บางดอกเกิดในน้ำ เจริญในน้ำ อยู่กับน้ำ ตั้งอยู่เสมอกับน้ำ
บางดอกเกิดในน้ำ เจริญในน้ำ โผล่พ้นน้ำขึ้นมาแล้วตั้งอยู่ น้ำกำซาบเข้าไปไม่ได้ ฉันใด เราขณะ
ที่ตรวจดูโลกด้วยพุทธจักษุ ก็ได้เห็นเหล่าสัตว์ ฉันนั้น คือ บางพวกมีกิเลสดุจธุลีในดวงตาน้อย
บางพวกมีกิเลสดุจธุลีในดวงตามาก บางพวกมีอินทรีย์กล้า บางพวกมีอินทรีย์อ่อน บางพวกมี
อาการดี บางพวกมีอาการชั่ว บางพวกพอจะสอนให้รู้ได้ง่าย บางพวกสอนให้รู้ได้ยาก บางพวก
มีปรกติเห็นโทษและภัยในปรโลก. เราจึงได้กล่าวคาถาตอบสหัมบดีพรหมว่า
เราได้เปิดประตูอมฤตธรรมรับชนผู้ชอบสดับ ซึ่งยื่นศรัทธาภาชนะออกรับ
ดูกรพรหมเรานึกถึงความลำบาก จึงไม่ได้แสดงธรรมที่ประณีตซึ่งเราชำนาญดี
ในหมู่มนุษย์.
เมื่อสหัมบดีพรหมทราบว่า พระผู้มีพระภาคทรงประทานโอกาส เพื่อแสดงธรรมแล้ว
จึงอภิวาทเรา กระทำประทักษิณ อันตรธานไปในที่นั้น.

อีกพระสูตร ตรัสกับ โพธิรากุมาร นครสุงสุมารคิระ ในภัคคชบท.ในโพธิราชกุมารสูตร
...
[๕๑๑] ดูกรราชกุมาร ครั้นอาตมภาพทราบว่าท้าวสหัมบดีพรหมอาราธนา และอาศัย
ความกรุณาในสัตว์ทั้งหลาย จึงตรวจดูโลกด้วยพุทธจักษุ. เมื่ออาตมภาพตรวจดูโลกด้วยพุทธจักษุ
ก็ได้เห็นหมู่สัตว์ซึ่งมีกิเลสดุจธุลีในจักษุน้อยก็มี มีกิเลสดุจธุลีในจักษุมากก็มี มีอินทรีย์แก่กล้าก็มี
มีอินทรีย์อ่อนก็มี มีอาการดีก็มี มีอาการเลวก็มี จะพึงสอนให้รู้ได้ง่ายก็มี จะพึงสอนให้รู้ได้ยาก
ก็มี บางพวกมีปกติเห็นโทษในปรโลกโดยเป็นภัยอยู่ก็มี เปรียบเหมือนในกอบัวขาบ ในกอบัว
หลวง หรือในกอบัวขาว ดอกบัวขาบ ดอกบัวหลวง หรือดอกบัวขาว ซึ่งเกิดในน้ำ เจริญในน้ำ
บางเหล่ายังไม่พ้นน้ำ จมอยู่ในน้ำ น้ำหล่อเลี้ยงไว้ บางเหล่าตั้งอยู่เสมอน้ำ บางเหล่าตั้งขึ้น
พ้นน้ำ น้ำไม่ติด ฉันใด ดูกรราชกุมาร เมื่ออาตมภาพตรวจดูโลกด้วยพุทธจักษุ ก็ฉันนั้น
ได้เห็นหมู่สัตว์ซึ่งมีกิเลสดุจธุลีในจักษุน้อยก็มี มีกิเลสดุจธุลีในจักษุมากก็มี มีอินทรีย์แก่กล้าก็มี
มีอินทรีย์อ่อนก็มี มีอาการดีก็มี มีอาการเลวก็มี จะพึงสอนให้รู้ได้ง่ายก็มี จะพึงสอนให้รู้ได้ยาก
ก็มี บางพวกมีปกติเห็นโทษในปรโลกโดยเป็นภัยอยู่ก็มี. ดูกรราชกุมาร ครั้งนั้นอาตมภาพ
ได้กล่าวรับท้าวสหัมบดีพรหมด้วยคาถาว่า
                          ดูกรพรหม เราเปิดประตูอมตนิพพานแล้ว เพื่อสัตว์ทั้งหลาย
                          ผู้มีโสต จงปล่อยศรัทธามาเถิด เราสำคัญว่าจะลำบาก จึงไม่
                          กล่าวธรรมอันคล่องแคล่ว ประณีต ในมนุษย์ทั้งหลาย.
             ลำดับนั้น ท้าวสหัมบดีพรหมทราบว่า พระผู้มีพระภาคทรงเปิดโอกาส เพื่อจะแสดง-
*ธรรมแล้ว จึงอภิวาทอาตมภาพ ทำประทักษิณแล้ว หายไปในที่นั้นเอง.

สรุปว่า บัว 3 เหล่า ..
พระพุทธเจ้า บัญญัติ อุปมาอุปมัย
คน ดั่ง บัว 3 เหล่า
1 บัวพ้นน้ำ
2 บัวปริ่มน้ำ
3 บัวใต้น้ำ

แล้วบัวเหล่าที่
4 บัวที่เป็นอาหารเต่าปลา
มาจากไหน ใครเพิ่มเติมเข้าไป

แสดงเจตนา
เรื่องและภาพรวบรวมมาจากอินเตอร์เน็ตที่เจ้าของไม่ได้สงวนสิทธิ์ในการเผยแพร่ไว้
ข้าพเจ้าขออนุโมทนาในเจตนากุศลในการเผยแพร่ธรรมทานอย่างบริสุทธิ์ของท่านเหล่านั้น
หากข้อความใดหรือภาพใดมีผู้หวงห้าม ข้าพเจ้าขออภัยและขอบอกกล่าวว่า ไม่มีเจตนาลักขโมยของท่าน
เพียงนำมาเผยแพร่เป็นธรรมทานให้ผู้สนใจทั่วไป และมีเจตนาให้นำไปเผยแพร่ต่อได้
ขอขอบคุณ เรื่องและภาพจากอินเตอร์เน็ต
นายนิคม พวงรัตน์ รวบรวม เรียบเรียง เผยแพร่